Εικονιστική κεφαλή του Πλάτωνα.
Ρωμαϊκό αντίγραφο ενός πρωτότυπου έργου του 360 π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 0,18μ. Από την Αθήνα.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Γ 3735.
Η ελευθερία του ατόμου
Ι. Εισαγωγή
- Τα δικαιώματα του ανθρώπου στον πολιτικό πολιτισμό της αρχαίας Ελλάδας.
- Αθηναϊκή δημοκρατία: Η πρώτη δημοκρατική κοινωνία
ΙΙ. Αρχές της Αθηναϊκής Δημοκρατίας
- Ανεξάρτητη δικαιοσύνη
- Κοινωνική δικαιοσύνη
- Ίσα δικαιώματα – ίσες ευκαιρίες
- Συμμετοχή στις αποφάσεις
- Συμμετοχή στη διοίκηση
- Ενημέρωση για όλους
- Διαφάνεια και λογοδοσία
- Ενεργοί πολίτες
ΙΙI. Τα Επιτεύγματα
Φιλοσοφία, Επιστήμες, Παιδεία,Θέατρο, Γλυπτική, Ζωγραφική, Αρχιτεκτονική
IV. Επίλογος: Η Κληρονομιά
Ι.
Εισαγωγή
Τα δικαιώματα του ανθρώπου στον πολιτικό πολιτισμό
της αρχαίας Ελλάδας.
Ο άνθρωπος ως αυτόνομη αξία στο πλαίσιο της οργανωμένης κοινωνίας, ο σεβασμός στην προσωπικότητα, τις ελευθερίες και τα δικαιώματά του αποτέλεσαν θεμελιώδη ζητήματα στην αρχαία ελληνική διανόηση. Από τις Ελεγείες του Σόλωνα (π. 630-560 π.Χ.) μέχρι την Πολιτεία και τους Νόμους του Πλάτωνα (428/7-348/7), τα Πολιτικά του Αριστοτέλη (384-323/2 π.Χ.) και τους φλογερούς λόγους του Δημοσθένη (384-323/2 π.Χ.) οι ιδέες του δικαίου, της ευνομίας, της ευκοσμίας, της παιδείας, του αγαθού και της ελεύθερης σκέψης αποτυπώθηκαν ως βασικά συστατικά του ιδανικού πολιτεύματος.
Ευνομία – Παιδεία – Ελευθερία
Αμφιπρόσωπη εικονιστική κεφαλή του Αριστοτέλη.
Ρωμαϊκό αντίγραφο ενός πρωτότυπου έργου γύρω στο 325-300 π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 0,42μ. Από την Αθήνα.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Γ 3772.
Ρωμαϊκό αντίγραφο ενός πρωτότυπου έργου γύρω στο 325-300 π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 0,42μ. Από την Αθήνα.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Γ 3772.
Ευνομία – Παιδεία – Ελευθερία
Εικονιστική κεφαλή του Δημοσθένη.
Ρωμαϊκό αντίγραφο ενός πρωτότυπου έργου του 3ου αι. π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 0,28μ. Από την Αθήνα.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Γ 327.
Ρωμαϊκό αντίγραφο ενός πρωτότυπου έργου του 3ου αι. π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 0,28μ. Από την Αθήνα.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Γ 327.
Αθηναϊκή δημοκρατία
Η πρώτη δημοκρατική κοινωνία
Πολιτεύματα με δημοκρατικές αρχές αναπτύχθηκαν κατά καιρούς σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας χωρίς ωστόσο να εξελιχθούν. Στην Αθήνα αντίθετα η δημοκρατία εξελίχθηκε με μοναδικό τρόπο και διακρίθηκε στον ελληνικό κόσμο ως το μακροβιότερο παράδειγμα οργάνωσης πόλης με θεσμική ενίσχυση στην έννοια του πολίτη, στις υποχρεώσεις και στα δικαιώματά του, στις ελευθερίες του και κυρίως στην αξία του ως ατόμου και στην ικανότητά του να σκέπτεται λογικά, να εκφράζεται ανεξάρτητα και να συμβιώνει αρμονικά.
Στον καλύτερο χορευτή
Οινοχόη.
Ύστερη γεωμετρική περίοδος - 740-730 π.Χ.
Πηλός. Ύψος 0,23μ. Από το νεκροταφείο του Διπύλου της Αθήνας.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Α 192.
Στο σώμα του αγγείου σώζεται επιγραφή που αναφέρει ότι το αγγείο θα δοθεί ως έπαθλο σε όποιον από τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη. Η επιγραφή είναι χαραγμένη στην αρχαιότερη μορφή της αλφαβητικής γραφής, το ελληνικό αλφάβητο, πρόγονο του λατινικού και ευρωπαϊκού.
Ύστερη γεωμετρική περίοδος - 740-730 π.Χ.
Πηλός. Ύψος 0,23μ. Από το νεκροταφείο του Διπύλου της Αθήνας.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Α 192.
Στο σώμα του αγγείου σώζεται επιγραφή που αναφέρει ότι το αγγείο θα δοθεί ως έπαθλο σε όποιον από τους χορευτές χορέψει με περισσότερη χάρη. Η επιγραφή είναι χαραγμένη στην αρχαιότερη μορφή της αλφαβητικής γραφής, το ελληνικό αλφάβητο, πρόγονο του λατινικού και ευρωπαϊκού.
Θησέας, ο πρώτος ήρωας της δημοκρατίας
Ερυθρόμορφος καλυκωτός κρατήρας.
480 π.Χ.
Πηλός. Ύψος 0,405μ. Από την Ακρόπολη της Αθήνας.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Α 15115.
Ο Θησέας παλεύει με τον Μινώταυρο στο λαβύρινθο. Η Αριάδνη ετοιμάζεται να τον στεφανώσει ενώ ο Μίνωας παρακολουθεί. Οι Αθηναίοι συνέδεσαν τον μυθικό ήρωα με το πολίτευμα της πόλης τους. Ο Θησέας, ήρωας με δύναμη και δημοτικότητα, προτίμησε να παραιτηθεί από την εξουσία και να παραχωρήσει τη διοίκηση της Αθήνας στους συμπολίτες του.
480 π.Χ.
Πηλός. Ύψος 0,405μ. Από την Ακρόπολη της Αθήνας.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Α 15115.
Ο Θησέας παλεύει με τον Μινώταυρο στο λαβύρινθο. Η Αριάδνη ετοιμάζεται να τον στεφανώσει ενώ ο Μίνωας παρακολουθεί. Οι Αθηναίοι συνέδεσαν τον μυθικό ήρωα με το πολίτευμα της πόλης τους. Ο Θησέας, ήρωας με δύναμη και δημοτικότητα, προτίμησε να παραιτηθεί από την εξουσία και να παραχωρήσει τη διοίκηση της Αθήνας στους συμπολίτες του.
ΙI.
Αρχές της Αθηναϊκής Δημοκρατίας
Ανεξάρτητη δικαιοσύνη
Σε επίπεδο θεμελιωδών αρχών τα πρώτα βήματα της Αθηναϊκής πολιτείας επηρέασε η ιδέα του δικαίου συνιστώντας καταλυτικό παράγοντα για τις αποφάσεις που εξομάλυναν ταξικές αντιθέσεις, έκριναν πολιτικές και διαμόρφωσαν θεσμούς. Έτσι, στα τέλη του 7ου αι. π.Χ., επί άρχοντος Αρισταίχμου (621/620 π.Χ.), ο Αθηναίος νομοθέτης Δράκων έδωσε τέλος στην αυθαιρεσία των ευγενών σε θέματα απονομής δικαίου με τη σύνταξη ποινικού κώδικα για διάφορα αδικήματα όπως η ανθρωποκτονία και η κλοπή.
Δικαιοσύνη για όλους
Τμήμα στήλης.
409/8 π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 1,03 μ. Από την Αθήνα.
Επιγραφικό Μουσείο 6602.
Με απόφαση της βουλής και του δήμου αναδημοσιεύεται ο νόμος του Δράκοντα περί φόνου, αποφασίζεται να γραφεί σε λίθινη στήλη και να στηθεί μπροστά στη Βασίλειο στοά της Αγοράς. Ο νόμος διακρίνει τον ακούσιο φόνο από τον εκούσιο ενώ ορίζει τους δικαστές και τις ποινές.
409/8 π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 1,03 μ. Από την Αθήνα.
Επιγραφικό Μουσείο 6602.
Με απόφαση της βουλής και του δήμου αναδημοσιεύεται ο νόμος του Δράκοντα περί φόνου, αποφασίζεται να γραφεί σε λίθινη στήλη και να στηθεί μπροστά στη Βασίλειο στοά της Αγοράς. Ο νόμος διακρίνει τον ακούσιο φόνο από τον εκούσιο ενώ ορίζει τους δικαστές και τις ποινές.
Η δικαιοσύνη ως θεϊκό αγαθό
Άγαλμα της Θέμιδος.
Γύρω στο 300 π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 2,22μ. Από τον Ραμνούντα Αττικής.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Γ 231.
Παριστάνεται η σεβάσμια θεά της δικαιοσύνης. Κατά την ελληνική μυθολογία η Θέμις ήταν κόρη του Ουρανού και της Γης. Απέκτησε από τον Δία έξι θυγατέρες: τις Μοίρες (Λάχεσις, Κλωθώ και Άτροπος) και τις Ώρες (Δίκη, Ευνομία και Ειρήνη).
Γύρω στο 300 π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 2,22μ. Από τον Ραμνούντα Αττικής.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Γ 231.
Παριστάνεται η σεβάσμια θεά της δικαιοσύνης. Κατά την ελληνική μυθολογία η Θέμις ήταν κόρη του Ουρανού και της Γης. Απέκτησε από τον Δία έξι θυγατέρες: τις Μοίρες (Λάχεσις, Κλωθώ και Άτροπος) και τις Ώρες (Δίκη, Ευνομία και Ειρήνη).
Κοινωνική δικαιοσύνη
Στις αρχές του 6ου αι. π.Χ. ο Σόλων υποστήριξε την ευνομία, την χρηστή διοίκηση της πόλης, η οποία λειαίνει τις αντιθέσεις της κοινωνικής αδικίας που προκαλεί η δυσνομία. Η παραχώρηση πολιτικών δικαιωμάτων στους θήτες, την οικονομικά ασθενέστερη κοινωνική τάξη της Αθήνας και η απελευθέρωση όσων είχαν γίνει δούλοι λόγω χρέους (σεισάχθεια) υπήρξαν καίριες πράξεις Σολώνειας πολιτικής και προετοίμασαν το έδαφος για τις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη (τέλη του 6ου αι. π.Χ.).
Πρώτα ο άνθρωπος
Άγαλμα κούρου.
Γύρω στο 600 π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 3,05μ. Από το ιερό του Ποσειδώνα στο Σούνιο.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Γ 2720.
Η γυμνή ανδρική μορφή που στέκει ελεύθερα στο χώρο ήταν επιζωγραφισμένη δημιουργώντας μια εντύπωση ζωντάνιας.
Θεός ή θνητός, θα συνεχίσει να μας απασχολεί με διάφορες υποθέσεις, όπως εκείνη που την ταυτίζει με τον Φρόντι, τον άξιο πηδαλιούχο του Μενελάου, ο οποίος κατά τον Όμηρο (Οδύσσεια γ 278) τάφηκε στο Σούνιο.
Γύρω στο 600 π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 3,05μ. Από το ιερό του Ποσειδώνα στο Σούνιο.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Γ 2720.
Η γυμνή ανδρική μορφή που στέκει ελεύθερα στο χώρο ήταν επιζωγραφισμένη δημιουργώντας μια εντύπωση ζωντάνιας.
Θεός ή θνητός, θα συνεχίσει να μας απασχολεί με διάφορες υποθέσεις, όπως εκείνη που την ταυτίζει με τον Φρόντι, τον άξιο πηδαλιούχο του Μενελάου, ο οποίος κατά τον Όμηρο (Οδύσσεια γ 278) τάφηκε στο Σούνιο.
Το ξύπνημα της αυτοσυνείδησης
Άγαλμα κόρης.
Γύρω στο 550-540 π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος κόρης (με την πλίνθο) 1,76μ. - (με το βάθρο) 2,02μ. Από τον αρχαίο δήμο Μυρρινούντος της Αττικής.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Γ 4889.
Πλάι στους γυμνούς κούρους της αρχαϊκής πλαστικής προβάλλουν οι κόρες, ντυμένες με πολύχρωμα ενδύματα και στολισμένες με περίτεχνα κοσμήματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το άγαλμα της Φρασίκλειας. Η νέα που έφυγε νωρίς, σωπαίνει με ένα χαμόγελο στα χείλη. «Θα καλούμαι για πάντα κόρη, αφού οι θεοί αντί για γάμο μου όρισαν αυτό το όνομα» διαβάζουμε στο επίγραμμα που είναι χαραγμένο στην πρόσοψη του βάθρου.
Γύρω στο 550-540 π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος κόρης (με την πλίνθο) 1,76μ. - (με το βάθρο) 2,02μ. Από τον αρχαίο δήμο Μυρρινούντος της Αττικής.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Γ 4889.
Πλάι στους γυμνούς κούρους της αρχαϊκής πλαστικής προβάλλουν οι κόρες, ντυμένες με πολύχρωμα ενδύματα και στολισμένες με περίτεχνα κοσμήματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το άγαλμα της Φρασίκλειας. Η νέα που έφυγε νωρίς, σωπαίνει με ένα χαμόγελο στα χείλη. «Θα καλούμαι για πάντα κόρη, αφού οι θεοί αντί για γάμο μου όρισαν αυτό το όνομα» διαβάζουμε στο επίγραμμα που είναι χαραγμένο στην πρόσοψη του βάθρου.
Το ξύπνημα της αυτοσυνείδησης
Ενεπίγραφη βάση.
Γύρω στο 550-540 π.Χ.
Το επίγραμμα που είναι χαραγμένο στην πρόσοψη.
Γύρω στο 550-540 π.Χ.
Το επίγραμμα που είναι χαραγμένο στην πρόσοψη.
Λόγος στον καλλιτέχνη
Ενεπίγραφη βάση.
Γύρω στο 550-540 π.Χ.
Στη δεξιά πλευρά της βάσης, είναι χαραγμένη επιγραφή που μας πληροφορεί για το όνομα και την καταγωγή του διάσημου καλλιτέχνη: Αριστίων Πάριος μ’ εποίησεν.
Γύρω στο 550-540 π.Χ.
Στη δεξιά πλευρά της βάσης, είναι χαραγμένη επιγραφή που μας πληροφορεί για το όνομα και την καταγωγή του διάσημου καλλιτέχνη: Αριστίων Πάριος μ’ εποίησεν.
Ίσα δικαιώματα – ίσες ευκαιρίες
Η διαμορφωμένη Αθηναϊκή Δημοκρατία των κλασικών χρόνων (462-322 π.Χ.) καθοδηγήθηκε και εκφράσθηκε μέσα από τρεις κύριους άξονες αρχών: την ισονομία, την ισηγορία και την ισοτιμία. Οι πολίτες της Αθήνας γνώριζαν ότι ήταν ίσοι απέναντι στο νόμο, ίσοι ως προς το δικαίωμα του λόγου, ίσοι ως προς τις τιμές που τους απέδιδε η πολιτεία.
Με έπαθλο ένα στεφάνι
Αναθηματικό ανάγλυφο.
Γύρω στο 460 π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 0,61μ. πλ. 0,495μ. Από το ιερό της Αθηνάς στο Σούνιο.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Γ 3344.
Ο νέος άνδρας, νικητής σε αθλητικούς αγώνες, τοποθετεί το μεταλλικό στεφάνι στην κεφαλή ή ετοιμάζεται να το αφιερώσει στη θεά Αθηνά
ως ευχαριστήριο για τη νίκη του.
Γύρω στο 460 π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 0,61μ. πλ. 0,495μ. Από το ιερό της Αθηνάς στο Σούνιο.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Γ 3344.
Ο νέος άνδρας, νικητής σε αθλητικούς αγώνες, τοποθετεί το μεταλλικό στεφάνι στην κεφαλή ή ετοιμάζεται να το αφιερώσει στη θεά Αθηνά
ως ευχαριστήριο για τη νίκη του.
Ισονομία
Δικαστικό πινάκιο.
4ος αι. π.Χ.
Χαλκός. Μήκος 0,115μ. πλ. 0,021μ. Από τους Τράχωνες Αττικής.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Χ 17284.
Το πινάκιο φέρει εγχάρακτη επιγραφή με το όνομα, το πατρώνυμο και το δημοτικό του υποψήφιου δικαστή που κληρωνόταν πριν την έναρξη της δίκης
(για να μην είναι δυνατό να εξαγορασθεί).
4ος αι. π.Χ.
Χαλκός. Μήκος 0,115μ. πλ. 0,021μ. Από τους Τράχωνες Αττικής.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Χ 17284.
Το πινάκιο φέρει εγχάρακτη επιγραφή με το όνομα, το πατρώνυμο και το δημοτικό του υποψήφιου δικαστή που κληρωνόταν πριν την έναρξη της δίκης
(για να μην είναι δυνατό να εξαγορασθεί).
Ισονομία
Δικαστική ψήφος.
4ος αι. π.Χ.
Χαλκός. Διάμ. 0,065μ. Από τη δυτική κλιτύ της Ακρόπολης.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Χ12220.
Ο δίσκος φέρει εγχάρακτη επιγραφή: ΨΗΦΟΣ : ΔΗΜΟΣΙΑ. Έχει διάτρητο κεντρικό άξονα και χρησιμοποιήθηκε ως καταδικαστική ψήφος. Ανάλογοι ψήφοι με συμπαγή κεντρικό άξονα χρησίμευαν ως αθωωτικοί. Ο δικαστής κρατούσε τον άξονα ανάμεσα στα δύο δάκτυλα ώστε να διασφαλίζεται η μυστικότητα της ψηφοφορίας.
Οι ψήφοι συλλέγονταν σε ειδική ψηφοδόχο κάλπη πριν την καταμέτρηση.
4ος αι. π.Χ.
Χαλκός. Διάμ. 0,065μ. Από τη δυτική κλιτύ της Ακρόπολης.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Χ12220.
Ο δίσκος φέρει εγχάρακτη επιγραφή: ΨΗΦΟΣ : ΔΗΜΟΣΙΑ. Έχει διάτρητο κεντρικό άξονα και χρησιμοποιήθηκε ως καταδικαστική ψήφος. Ανάλογοι ψήφοι με συμπαγή κεντρικό άξονα χρησίμευαν ως αθωωτικοί. Ο δικαστής κρατούσε τον άξονα ανάμεσα στα δύο δάκτυλα ώστε να διασφαλίζεται η μυστικότητα της ψηφοφορίας.
Οι ψήφοι συλλέγονταν σε ειδική ψηφοδόχο κάλπη πριν την καταμέτρηση.
Συμμετοχή στις αποφάσεις
Κυρίαρχη σε όλα τα ζητήματα της δημόσιας ζωής υπήρξε η εκκλησία του δήμου, η συνέλευση δηλαδή των πολιτών, στην οποία συμμετείχαν οι Αθηναίοι άνδρες που είχαν εκπληρώσει την στρατιωτική τους θητεία (ως έφηβοι) από την ηλικία των 20 ετών και άνω. Η εκκλησία του δήμου είχε το δικαίωμα να εκδίδει ψηφίσματα για ζητήματα θρησκείας, οικονομίας, οργάνωσης της πόλης, εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής που λαμβάνονταν με τη διενέργεια ψηφοφορίας. Δικαίωμα λόγου στις συνελεύσεις είχε ο κάθε πολίτης.
Ο τόπος – σύμβολο
Ο λόφος της Πνύκας βρισκόταν στα δυτικά της Ακρόπολης. Στον χώρο αυτό συνερχόταν κατά τον 5ο και 4ο αι. π.Χ. η εκκλησία του δήμου. Από το τέλος του 4ου αι. π.Χ. οι συνελεύσεις άρχισαν να πραγματοποιούνται στο θέατρο του Διονύσου.
Προασπίζοντας την Αθήνα
Επιτύμβια στήλη του οπλίτη Αριστίωνα.
520-510 π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 2,40μ. Από τη Βελανιδέζα Αττικής.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Γ 29.
Ο Αριστίων εικονίζεται με την πολεμική του εξάρτηση. Την Αθήνα υπεράσπιζαν οι πολίτες-οπλίτες, ιδανικό που εκφράστηκε ως χρέος και προνόμιο της Αθηναϊκής δημοκρατίας. Στη βάση της στήλης αναγράφεται το όνομα του γλύπτη
(έργον Αριστοκλέους).
520-510 π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 2,40μ. Από τη Βελανιδέζα Αττικής.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Γ 29.
Ο Αριστίων εικονίζεται με την πολεμική του εξάρτηση. Την Αθήνα υπεράσπιζαν οι πολίτες-οπλίτες, ιδανικό που εκφράστηκε ως χρέος και προνόμιο της Αθηναϊκής δημοκρατίας. Στη βάση της στήλης αναγράφεται το όνομα του γλύπτη
(έργον Αριστοκλέους).
Συμμετοχή στη διοίκηση
Aντιπροσωπευτικό όργανο της εκκλησίας του δήμου ήταν η βουλή των πεντακοσίων, την οποία αποτελούσαν 500 Aθηναίοι πολίτες (πενήντα για κάθε μία από τις δέκα φυλές) με ετήσια θητεία. Έργο της βουλής των πεντακοσίων ήταν η σύνταξη σχεδίων ψηφισμάτων, η επίβλεψη της εκτέλεσης των αποφάσεων της εκκλησίας του δήμου, η επίβλεψη της εφαρμογής των νόμων, ο έλεγχος των αρχόντων, η διοίκηση των δημοσίων οικονομικών και ο χειρισμός των εξωτερικών υποθέσεων. Στις συνεδριάσεις που γίνονταν κάθε μέρα στο βουλευτήριο, στα νότια της Aγοράς, προήδρευαν οι πρυτάνεις, οι 50 βουλευτές κάθε φυλής που αναλάμβαναν εκ περιτροπής (για το 1/10 του έτους) τη διοίκηση του κράτους.
Εδώ γεννήθηκε η δημοκρατία
Η Αγορά της Αθήνας.
Εδώ ήταν στεγασμένα τα κύρια σώματα της δημοκρατίας.
Τόπος συγκέντρωσης των πολιτών, χώρος πολιτικού διαλόγου και συζήτησης.
Εδώ ήταν στεγασμένα τα κύρια σώματα της δημοκρατίας.
Τόπος συγκέντρωσης των πολιτών, χώρος πολιτικού διαλόγου και συζήτησης.
Ανάθημα της βουλής
Βωμός.
194/93 π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 1,175μ. - πλ. 1,63μ. βάθ. 1,53μ. Βρέθηκε στην Αγορά της Αθήνας.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Γ 1495.
Ο βωμός φέρει επιγραφή που μαρτυρεί ότι
ήταν ανάθημα της βουλής των Αθηναίων στη θεά Αφροδίτη.
194/93 π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 1,175μ. - πλ. 1,63μ. βάθ. 1,53μ. Βρέθηκε στην Αγορά της Αθήνας.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Γ 1495.
Ο βωμός φέρει επιγραφή που μαρτυρεί ότι
ήταν ανάθημα της βουλής των Αθηναίων στη θεά Αφροδίτη.
Ενημέρωση για όλους
Στήλες με νόμους, αποφάσεις οικονομικού περιεχομένου, συνθήκες συμμαχιών, τιμητικά ψηφίσματα και άλλα γραπτά κείμενα της αθηναϊκής πολιτείας υπήρχαν στημένα σε ιερά και δημόσιους χώρους, σε σημεία εμφανή και περίοπτα και με τρόπο που να είναι άμεσα προσιτά στους πολίτες, οι οποίοι έπρεπε να έχουν άμεση ενημέρωση. Τα πρωτότυπα κείμενα όλων των ψηφισμάτων φυλάσσονταν αρχειοθετημένα σε ειδικό κτήριο στην Αγορά, το λεγόμενο μητρώο.
Διαφάνεια και λογοδοσία
Πέρα από τη βουλή και την εκκλησία του δήμου, η αθηναϊκή πολιτεία διέθετε έναν μεγάλο αριθμό ατομικών και συλλογικών αρχών, στις οποίες δικαίωμα συμμετοχής είχαν όλοι οι Αθηναίοι πολίτες. Στην αντιπροσώπευση όλων των οι κοινωνικών τάξεων στα πολυάριθμα αξιώματα της αθηναϊκής πολιτείας συνέβαλε και ο τρόπος επιλογής των αρχόντων με τη διαδικασία της κλήρωσης που γενικεύθηκε κατά τον 4ο αι. π. X. Όλοι οι άρχοντες ωστόσο ελέγχονταν κατά τη διάρκεια της θητείας τους, στο τέλος της αρχής τους λογοδοτούσαν στο δήμο και μπορούσαν να καθαιρεθούν ή και να εξοριστούν.
Χωρίς διακρίσεις
Κληρωτήριο.
Ναόσχημη αναθηματική στήλη.
162/1 π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 0,47μ. Από την Αθήνα. Γυμνάσιο του Αδριανού.
Επιγραφικό Μουσείο 8984.
Η επιλογή των αξιωματούχων και ο καθορισμός της σειράς των φυλών γινόταν δημόσια και με τη μηχανική βοήθεια ειδικών μηχανών που έφεραν εγκοπές για να τοποθετηθούν τα ονόματα των υποψηφίων.
Οι μηχανές κλήρωσης έφεραν ένα κατακόρυφο μεταλλικό σωλήνα που απέληγε σε χωνί για την υποδοχή ειδικών σφαιριδίων κλήρωσης.
Ναόσχημη αναθηματική στήλη.
162/1 π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 0,47μ. Από την Αθήνα. Γυμνάσιο του Αδριανού.
Επιγραφικό Μουσείο 8984.
Η επιλογή των αξιωματούχων και ο καθορισμός της σειράς των φυλών γινόταν δημόσια και με τη μηχανική βοήθεια ειδικών μηχανών που έφεραν εγκοπές για να τοποθετηθούν τα ονόματα των υποψηφίων.
Οι μηχανές κλήρωσης έφεραν ένα κατακόρυφο μεταλλικό σωλήνα που απέληγε σε χωνί για την υποδοχή ειδικών σφαιριδίων κλήρωσης.
Χωρίς διακρίσεις
Όστρακο οστρακισμού.
Γύρω στο 470 π.Χ.
Πηλός. Μήκος 0,09μ. Αθήνα.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Α 11712.
Προέρχεται από χείλος μεγάλου, ανοικτού αγγείου. Φέρει χαραγμένο το όνομα του Θεμιστοκλή του Φρεάρριου, στρατηγού και αρχηγού της δημοκρατικής παράταξης, ο οποίος εξορίστηκε το 471/0 π.Χ.
Γύρω στο 470 π.Χ.
Πηλός. Μήκος 0,09μ. Αθήνα.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Α 11712.
Προέρχεται από χείλος μεγάλου, ανοικτού αγγείου. Φέρει χαραγμένο το όνομα του Θεμιστοκλή του Φρεάρριου, στρατηγού και αρχηγού της δημοκρατικής παράταξης, ο οποίος εξορίστηκε το 471/0 π.Χ.
Ενεργοί πολίτες
Η αθηναϊκή πολιτεία τιμούσε τους ενεργούς πολίτες για πράξεις κοινωνικής αλληλεγγύης, για την οικονομική ενίσχυση δημόσιων έργων και την άψογη εκτέλεση των καθηκόντων τους, έτσι ώστε να αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση. Οι ξένοι πολίτες μπορούσαν ανάλογα με την προσφορά στην Πόλη και την αφοσίωσή τους στις δημοκρατικές αξίες να αποκτήσουν νομική προστασία, δικαίωμα κατοχής γης και κατοικίας καθώς και το δικαίωμα του Αθηναίου πολίτη.
Νομική προστασία σε ξένους πολίτες
Στήλη.
440-427 π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 0,62μ. Από την Ακρόπολη της Αθήνας.
Επιγραφικό Μουσείο 6808.
Τιμητικά ψηφίσματα για τον Λεωνίδη από την Αλικαρνασσό.
Παραχωρείται προστασία στον ίδιο και τους γιους του από οποιαδήποτε αδικία σε βάρος τους, όπως θα συνέβαινε για κάθε Αθηναίο πολίτη. Αποφασίζεται τα ψηφίσματα να αναγραφούν σε δύο στήλες που θα στηθούν στην Ακρόπολη της Αθήνας και στο ιερό του Απόλλωνα στην Αλικαρνασσό.
440-427 π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 0,62μ. Από την Ακρόπολη της Αθήνας.
Επιγραφικό Μουσείο 6808.
Τιμητικά ψηφίσματα για τον Λεωνίδη από την Αλικαρνασσό.
Παραχωρείται προστασία στον ίδιο και τους γιους του από οποιαδήποτε αδικία σε βάρος τους, όπως θα συνέβαινε για κάθε Αθηναίο πολίτη. Αποφασίζεται τα ψηφίσματα να αναγραφούν σε δύο στήλες που θα στηθούν στην Ακρόπολη της Αθήνας και στο ιερό του Απόλλωνα στην Αλικαρνασσό.
Χορήγηση πολιτικού δικαιώματος σε ξένους
Στήλη.
410/09 π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 1,120μ. Από την Ακρόπολη της Αθήνας.
Επιγραφικό Μουσείο 6601.
Ψήφισμα για χορήγηση πολιτείας στον Θρασύβουλο από την Καλυδώνα,
ο οποίος δολοφόνησε τον ολιγαρχικό Φρύνιχο συμβάλλοντας στην κατάλυση του τετράμηνου καθεστώτος των Τετρακοσίων και στην αποκατάσταση της δημοκρατίας. Άλλα επτά άτομα, πιθανόν συνεργοί, τιμώνται με παραχώρηση δικαιώματος γης και κατοικίας στην Αθήνα και με προστασία.
410/09 π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 1,120μ. Από την Ακρόπολη της Αθήνας.
Επιγραφικό Μουσείο 6601.
Ψήφισμα για χορήγηση πολιτείας στον Θρασύβουλο από την Καλυδώνα,
ο οποίος δολοφόνησε τον ολιγαρχικό Φρύνιχο συμβάλλοντας στην κατάλυση του τετράμηνου καθεστώτος των Τετρακοσίων και στην αποκατάσταση της δημοκρατίας. Άλλα επτά άτομα, πιθανόν συνεργοί, τιμώνται με παραχώρηση δικαιώματος γης και κατοικίας στην Αθήνα και με προστασία.
ΙΙI.
Τα Επιτεύγματα
Αθηναϊκή δημοκρατία
Ελευθερία λόγου και έκφρασης
Το ευνοϊκό περιβάλλον της Αθηναϊκής δημοκρατίας επέτρεψε την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών και την ανεξάρτητη σκέψη σε όλα τα πεδία.
Η ιδανική αλληλεπίδραση πόλης και πολίτη οδήγησε στην άνθηση της φιλοσοφίας, των επιστημών, της ρητορικής, της παιδείας και της τέχνης και μετέτρεψε την Αθήνα σε μοναδικό κέντρο πολιτισμού κατά τον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ.
Αττική Φιλοσοφία
Ιδρυτής της Αττικής Φιλοσοφίας υπήρξε ο Σωκράτης (469-399 π.Χ.). Αθηναίος πολίτης, υποστήριξε τον διάλογο και την κριτική σκέψη. Με το παράδειγμα της ζωής του έστρεψε την προσοχή στον άνθρωπο, την αξία και την ουσία της ύπαρξής του. Στους κορυφαίους μαθητές του συγκαταλέγεται ο Πλάτων.
Επιστήμες
Στην Αθήνα επέλεξε να ζήσει ο Σταγειρίτης Αριστοτέλης, από την ηλικία των 17 ετών. Μέτοικος ο ίδιος (χωρίς δηλαδή τα πλήρη δικαιώματα του Αθηναίου πολίτη), υπήρξε μαθητής του Αθηναίου Πλάτωνα, διετέλεσε μέλος της πλατωνικής Ακαδημίας και αργότερα ιδρυτής της δικής του φιλοσοφικής σχολής, της λεγόμενης Περιπατητικής, στο Λύκειο της Αθήνας. Στο ελεύθερο περιβάλλον της Αθήνας δίδαξε και έγραψε για θέματα ηθικής, λογικής, πολιτικής, ρητορικής, δικαίου, μουσικής, τέχνης, θεάτρου, ψυχολογίας, φυσικής, βιολογίας και ζωολογίας. Το έργο του κορυφαίου πολυεπιστήμονα υπολογίζεται από τον Διογένη Λαέρτιο (V28) σε 445.270 γραμμές.
Ιατρική
Επιτύμβια στήλη της Φανοστράτης.
Μέσα του 4ου αι. π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 0, 56 μ. πλ. 0,39μ. Από το Μενίδι της Αττικής (Αχαρναί).
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Γ 993.
Εικονίζονται μαία και ιατρός.
Μέσα του 4ου αι. π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 0, 56 μ. πλ. 0,39μ. Από το Μενίδι της Αττικής (Αχαρναί).
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Γ 993.
Εικονίζονται μαία και ιατρός.
Θέατρο
Το 461 π. Χ. ο Περικλής θέσπισε την δωρεάν παροχή του εισιτηρίου θεάτρου στους οικονομικά ασθενείς παρέχοντας τη δυνατότητα σε όλους τους Αθηναίους, να παρακολουθούν τους δραματικούς αγώνες και να καλλιεργούν το πνεύμα και την καλαισθησία τους. Στο Διονυσιακό θέατρο της Αθήνας δίδαξαν οι μεγάλοι δημιουργοί, ο Αισχύλος (525-456 π.Χ.), ο Σοφοκλής (496-406 π.Χ.), ο Ευριπίδης (480-406 π.Χ.) και ο Αριστοφάνης (445-385 π.Χ.).
Παιδεία
Η ιδεολογία της Αθηναϊκής δημοκρατίας εκφράστηκε γενικότερα στον ανθρωπιστικό χαρακτήρα της παιδείας. Σώμα και πνεύμα αποτέλεσαν το δίπολο της ολοκληρωμένης προσωπικότητας του Αθηναίου πολίτη.
Γλυπτική – Ζωγραφική
Το κλασικό ιδανικό του μέτρου, του ήθους και της εσωτερικής ισορροπίας που προχωρεί παράλληλα με την ευνομία, την ισονομία και την ισοπολιτεία εκφράσθηκε ποικιλότροπα στη γλυπτική και τη ζωγραφική αυτής της εποχής.
Επιτύμβια στήλη της Ηγησούς.
Τέλη 5ου αι. π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 1,58μ. Από το Κεραμεικό της Αθήνας.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Γ 3624.
Παριστάνεται η Αθηναία Ηγησώ, κόρη του Προξένου, καθισμένη σε κλισμό. Στα αριστερά η θεραπαινίδα κρατά μια ανοιχτή κοσμηματοθήκη. Στο υψωμένο δεξί χέρι η Ηγησώ κρατούσε κόσμημα που αποδιδόταν με χρώμα.
Τέλη 5ου αι. π.Χ.
Μάρμαρο. Ύψος 1,58μ. Από το Κεραμεικό της Αθήνας.
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Γ 3624.
Παριστάνεται η Αθηναία Ηγησώ, κόρη του Προξένου, καθισμένη σε κλισμό. Στα αριστερά η θεραπαινίδα κρατά μια ανοιχτή κοσμηματοθήκη. Στο υψωμένο δεξί χέρι η Ηγησώ κρατούσε κόσμημα που αποδιδόταν με χρώμα.
Πλάκα Χ από τη βόρεια πλευρά της ζωφόρου του Παρθενώνα.
Εικονίζονται άνδρες θαλλοφόροι.
Μουσείο Ακρόπολης Ακρ. 865
Η πρωτοποριακή στη σύλληψη ζωφόρος του Παρθενώνα αποτελεί υπέρτατο σύμβολο της δημοκρατικής ιδεολογίας. Οι όμορφες και ιδανικές μορφές που εικονίζονται να κινούνται και να δρουν μπροστά στους αιώνιους θεούς του Ολύμπου δεν παριστάνουν ήρωες του μύθου αλλά σύγχρονους άνδρες και γυναίκες που συμμετέχουν ενεργά στη σημαντικότερη θρησκευτική γιορτή της πόλης, την πομπή των Παναθηναίων. Αθηναίοι και Αθηναίες όλων των ηλικιών, θνητοί εκείνοι και πεπερασμένοι, στέκονται δίπλα στους αιώνιους αθάνατους και δεν διστάζουν να εξομοιωθούν παραστατικά μαζί τους με ένα τρόπο μοναδικό και σύμφωνο με τη δημοκρατική τους κοσμοθεωρία.
Εικονίζονται άνδρες θαλλοφόροι.
Μουσείο Ακρόπολης Ακρ. 865
Η πρωτοποριακή στη σύλληψη ζωφόρος του Παρθενώνα αποτελεί υπέρτατο σύμβολο της δημοκρατικής ιδεολογίας. Οι όμορφες και ιδανικές μορφές που εικονίζονται να κινούνται και να δρουν μπροστά στους αιώνιους θεούς του Ολύμπου δεν παριστάνουν ήρωες του μύθου αλλά σύγχρονους άνδρες και γυναίκες που συμμετέχουν ενεργά στη σημαντικότερη θρησκευτική γιορτή της πόλης, την πομπή των Παναθηναίων. Αθηναίοι και Αθηναίες όλων των ηλικιών, θνητοί εκείνοι και πεπερασμένοι, στέκονται δίπλα στους αιώνιους αθάνατους και δεν διστάζουν να εξομοιωθούν παραστατικά μαζί τους με ένα τρόπο μοναδικό και σύμφωνο με τη δημοκρατική τους κοσμοθεωρία.
Αρχιτεκτονική
Το σύμμετρο, το ωραίο, το ολοκληρωμένο και το αυτάρκες που διακρίνουν την ελληνική τέχνη των κλασικών χρόνων χαρακτηρίζουν και την αρχιτεκτονική. «Γίνετε εραστές της πόλης σας» παρότρυνε ο Περικλής τους συμπολίτες του. Με την οικοδόμηση μεγαλοπρεπών κτηρίων όπως ο Παρθενών, τα Προπύλαια, το Ερέχθειο και ο Ναός της Αθηνάς Νίκης, ο μεγαλοφυής πολιτικός κατόρθωσε να υλοποιήσει το όραμά του για την μοναδική πόλη, την πόλη – σχολείο του ελληνικού κόσμου, καθώς το λίκνο της δημοκρατίας αποκτούσε μια εικόνα αρμόζουσα για ένα μεγάλο οικονομικό, πολιτικό και πολιτιστικό κέντρο.
IV.
Επίλογος
Η Κληρονομιά
«Λησμονημένες» για πολλούς αιώνες οι αξίες της Αθηναϊκής δημοκρατίας ανακαλύφθηκαν εκ νέου από τους Ευρωπαίους της Αναγέννησης στα χειρόγραφα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και αναζωπύρωσαν το ενδιαφέρον για την κλασική αρχαιότητα, εμπνέοντας καλλιτεχνικά ρεύματα και πυροδοτώντας προοδευτικές ιδέες και κινήματα, όπως ο Ουμανισμός και ο Διαφωτισμός.
Στις μέρες μας τα πνευματικά επιτεύγματα και οι κατακτήσεις της Αθηναϊκής δημοκρατίας αναβιώνουν στη δυτική τέχνη, το θέατρο, τη φιλοσοφία, την πολιτική σκέψη και τον τρόπο της σύγχρονης πολιτειακής οργάνωσης. Η λέξη «δημοκρατία» που εμφιλοχώρησε αυτούσια στις γλώσσες του δυτικού πολιτισμού μαζί με αναρίθμητες άλλες λέξεις και έννοιες του δημοκρατικού αξιακού συστήματος συνεχίζει να δρα δυναμικά και να αποτελεί πηγή έμπνευσης για τις σύγχρονες συλλογικές αναζητήσεις.
Συντελεστές
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ – ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ – ΚΕΙΜΕΝΑ
Δρ Μαρία Λαγογιάννη – Γεωργακαράκου
Αρχαιολόγος, Διευθύντρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
Δρ Ελισάβετ Μπαργκ, Ιστορικός Τέχνης – Μουσειολόγος, Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
Δρ Κάτια Μαντέλη, Αρχαιολόγος, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Δρ Ευρυδίκη Λέκα, Αρχαιολόγος, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ
Καλλιόπη Σπύρου, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Γουλιέλμος Νικολαΐδης, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΈΝΩΣΗΣ
ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ
Γιώργος Καλαμαντής
Προϊστάμενος της Διεύθυνσης Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ένωσης του ΥΠΠΟΑ
Μαριάνθη Αναστασιάδου
Προϊσταμένη του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων της Διεύθυνσης Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ένωσης του ΥΠΠΟΑ
Χριστίνα Καρανάσου
Στέλεχος της Διεύθυνσης Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ένωσης του ΥΠΠΟΑ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
- Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου
(Φωτογράφοι: Ελευθέριος Α. Γαλανόπουλος, Σωκράτης Μαυρομμάτης, Ειρήνη Μίαρη, Κώστας Ξενικάκης, Γιάννης Πατρικιάνος, Σπήλιος Πίστας)
- Φωτογραφικό Αρχείο Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων
(Φωτογράφος: Στέλιος Σκουρλής)
- Φωτογραφικό Αρχείο Επιγραφικού Μουσείου
(Φωτογράφος: Σωκράτης Μαυρομμάτης)
- Φωτογραφικό Αρχείο Μουσείου Ακροπόλεως
(Φωτογράφος: Σωκράτης Μαυρομμάτης)
- Τάσος Φύτρος
- Γαβριήλ Παπαδιώτης
ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
Αθηνά Ιακωβίδου, Art Director
ΠΑΡΑΓΩΓΗ
Παραγωγή Βίντεο και Σχεδίαση Ιστοσελίδας Printall
Ανάπτυξη Ιστοσελίδας Horizon
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ
ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΈΝΩΣΗΣ
ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ
Copyright © 2020 Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο